There was a war
The man sitting across from me asks, Did you know there was a war? I say that I do and we speak for a short while. Then I turn to look at those people who, like us, are spending the afternoon in one of the square’s many cafés. And that’s when I see him. He appears out of nowhere, walking as though he’s got an enormous, invisible weight bearing down on his shoulders. He’s dragging a rifle and when I look at his feet, I realize he’s not wearing any shoes. He’s a soldier and his face is covered in dust and blood. I can’t stop staring as he limps along. I’m scared he might fall. He’s moving closer and closer to our table and when he arrives, he stops. As soon as he opens his mouth, the square empties. Only the two of us remain, facing each other. He speaks in a language I don’t know but am inexplicably able to understand. He tells me, A few minutes ago two of my mates died right in front of me. I’m sure I died afterwards too, but I can’t remember. I’ve seen so many things, so many unimaginable things. Since all this started, I haven’t been able to sleep for more than three hours at a time. The sound of bombs exploding keeps ringing in my head. You’ve got to be careful because they go off everywhere. I didn’t want to go at first, but those men in the thirty second ads on T.V. convinced me. When I told my wife, she cried. My mom cried, too. And they both assured me that, in the end, if I did decide to go, they wouldn’t be there to see me off.
I left on my own one day at six in the morning. I made friends right away and for a few weeks it felt like one big adventure. Then we reached the woods and uncertainty filled the air. That’s when the dying started. We’d wake up in the morning and look at each other, wondering who was next. Sometimes everything was covered in ash and the smell of death would cut through my breath. I couldn’t put that smell into words even if I tried. When everything got to be too much, I thought about her, my wife who never wrote. I often closed my eyes just so I could see hers.
I wanted to escape so many times, but I always feared that if I did, I wouldn’t be able to go home. I started to live my life feeding the only hope that gave me the strength to bear the cold and my mates disappearing one by one. I wanted to believe that it was a matter of time. We’d surrender soon or the others would, and I could go back to sitting in this square like you are now. It’s bleak when what you hope for never materializes. For a few weeks now nobody has spoken. It’s as though we’re all scared of saying what we’re thinking out loud. We’re tired and there’s a certain emptiness in our eyes. We’re machines trudging through a night that never changes. We eat little, we try to sleep, and we shoot if we think the enemy’s in front of us. Today could have been like that too, but there’s a rumour going round that we’ve lost and the others won’t be cruel.
We’ve just hurried down a deserted highway, entertained by possibilities we couldn’t allow ourselves to think about yesterday. And that’s when the shots started, far off at first and then closer and closer. I heard people crying out and watched as the blood from mutilated bodies stained the road red. When the two guys in front of me fell, I knew I would too. I’m twenty-five years old and I won’t be able to see my wife again. I’ll never have the chance to tell her that I shouldn’t have listened to those ads. I won’t have children and when I walk through this square, nobody will see me because you’ll be off in another city with your friends. Then, he walks off, limping in the same way he did when I saw him arrive, and the square slowly starts to fill with people. My friends carry on talking without noticing my silence, and when one of them looks in my direction, I smile, trying to hide how I feel like crying over the death of a man I never knew.
Translated by Harriet Cook
Acromegaly
Every first Sunday of the month my father would make me stand with my back straight up against the kitchen wall so he could put a pencil mark at the top of my head. The seconds that passed between getting me to stand in the exact position he wanted and seeing whether I’d grown that month were, I think, very slow for him. Sometimes I could see the worry in his eyes as he lifted my chin up to make sure I wasn’t looking down. If he didn’t have to make a new mark he smiled, but if I’d grown he went and sat down on the sofa while I stayed where I was for a few minutes, alone and motionless, waiting for him to give me permission to start having breakfast.
But as I got older those five minutes I spent with my spine practically hooked to the wall started to annoy me more. And that’s why there were some Sundays when my father came to get me from my room that I refused to move from my bed and demanded that he take us to the park that afternoon. His eyes would fill with sadness and he’d say softly that it couldn’t be that way. I didn’t understand why and I asked myself why it was that we only went out on walks together when it was getting dark and why we’d had to leave our country so suddenly and learn a language that bore absolutely no resemblance to our own.
When I was seven I realised that pretty much everyone looked at my father. When I was seven and a half I found out why. It was a slow but sure process of discovery. At first I noticed that when he sat down his legs would get in his way, then I realised that every time he came into the dining room he had to bend down to fit through the door. For a long time I tried to find a reason that explained why my mother always had to make him his own trousers and why when he needed some new shoes he had to go to the eighteenth district.
And so came the day I realised that my father was taller than any of the other men we saw when we went out on walks in the evening. I was proud that even men who I thought were very tall had to stretch their necks to be able to look my father in the eye and I even wished that one day I would be as tall as he was. I saw so many advantages in his height that it was difficult for me to understand why he insisted we went home if someone’s eyes followed him for slightly too long.
During that time I often asked him how tall he was, but he never told me. The day I told him I wanted to be as tall as him his eyes filled with sadness once more and he told me to look up acromegaly in the dictionary. I didn’t see anything scary in the definition, but maybe that’s because I didn’t understand all the words. In fact, I thought it was worthy of admiration that a forty-year-old man was still growing and I imagined that one day he might be taller than the building we lived in.
And so I found it entirely ordinary that most men stared at my father and that two of them stopped me one day as I was coming home from school to ask me some questions. Yes, my father was still growing; that’s why it would be difficult to say exactly how tall he was. No, he wasn’t very talkative and when he finished work he didn’t stay on to chat with his colleagues. I was sorry but I couldn’t tell them what his job had been before or why we’d left our country.
I should have realised this curious encounter was important. When, after a few weeks, my father didn’t get home at the same time as usual, I felt scared of those two men and their questions. Frightened, I told my mother and as she scolded me an image came into my mind, an image from so far away it felt unreal. The city we used to call home plastered with posters bearing the title, ‘The tallest man in the world’, and my father below with those sad eyes of his.
Translated by Harriet Cook
Śnieg
Mężczyzna przez pewien czas spogląda przez okno po tym, jak napisał: „Przyśnił mi się czarny koń, wykrwawiający się na śniegu”. Udaje mu się przez chwilę skupić na krajobrazie na zewnątrz, ale zaraz ponownie bierze do rąk kartkę z zapisanym zdaniem i wpatruje się w nią jak człowiek wpatrujący się w budzącą grozę przepaść. Zastanawia się, czemu po tylu latach ta myśl powraca. Nigdy nie widział padającego śniegu, chociaż w dzieciństwie miał na jego punkcie obsesję. Śnił o nim każdego dnia. Przed zaśnięciem zawsze powtarzał sobie: „Oby spadł śnieg”. I śnieg, mroźny wiatr i zima nadchodziły, i przemieniały otaczający go świat w bezkresną biel.
Tak dobrze się tam czuł, że pewnego dnia, przed wyjściem do szkoły, wyznał swojemu ojcu, iż jego wielkim marzeniem jest zobaczyć śnieg. Ojciec popatrzył na niego z czułością i odparł, że on ma już czterdzieści lat, a jeszcze tego nie doświad- czył. Dodał, że starsi ludzie opowiadali, jak wiele lat temu plaża pokryła się cieniutką białą warstewką śniegu i dziewczyny wykorzystały tę okazję, by wyjąć z szafy płaszcze, które wcześniej uznawały za bezużyteczne. Pamiętał te słowa niczym igły wbijane w koniuszki palców. Pamiętał smutek wpatrywania się w niebo, które ciągle było niebieskie.
Mniej więcej do czternastego roku życia każdego ranka zrywał się z łóżka i biegł do okna swojej sypialni w nadziei, że coś się zmieniło. W końcu jednak nadzie- ję porzucił. Stracił zainteresowanie tym, co roztaczało się po drugiej stronie szy- by, a śnieg zniknął nawet z jego snów. Bez zbędnej nostalgii zaakceptował fakt, że mieszka w miejscu, gdzie śnieg nie pada, i codziennie budził się wiedząc dokładnie, jaki krajobraz czeka go za oknem. I nagle dziś rano, po tylu latach, pojawiające się znikąd zdanie zaskoczyło go przy goleniu. Kiedy znowu je przeczytał, poczuł, jakby cofnął się o trzydzieści lat. Miał wrażenie, że wiatr za oknem kołysze drzewami, a gdy dotknął swojej twarzy, wydała się mu delikatna jak u dziecka. Popatrzył na swoje dłonie i spostrzegł, że zrobiły się małe. Wrócił do okna i wtedy to zobaczył. Zobaczył, jak prószy śnieg i ranny czarny koń zbliża się do niego.
Przeł. Małgorzata Leśna
Kroniki Tajmnej Prawdi. Opowieści Katalońskie (Grudnia 2017 r.), Nowa Dekada
Akromegalia
Wkażdą pierwszą niedzielę miesiąca ojciec kazał mi stawać prosto pod kuchenną ścianą i ołówkiem zaznaczał, dokąd sięgałem głową. Myślę, że te chwile między chwilą, gdy ustawiałem się w wymaganej pozycji, a chwilą, gdy sprawdzał, czy w tym miesiącu też urosłem, trwały dla niego całą wieczność. Czasami widziałem w jego oczach napięcie, kiedy ręką unosił mi brodę, żebym nie trzymał jej za nisko. Jeśli nie trzeba było rysować nowej kreski, uśmiechał się, ale jeśli urosłem, odcho- dził, by posiedzieć na kanapie, i zostawałem wtedy sam, nieruchomo, czekając, aż pozwoli mi usiąść do śniadania.
Im starszy byłem, tym bardziej przeszkadzało mi tych kilka minut, kiedy stałem z plecami praktycznie przyklejonymi do ściany. Dlatego w niektóre niedziele, kiedy ojciec przychodził po mnie do pokoju, odmawiałem ruszenia się z łóżka i prosiłem, żebyśmy tego popołudnia poszli do parku. Wtedy w jego oczach pojawiał się smutek i cichym głosem odpowiadał, że to niemożliwe. A ja, nie mogąc zrozumieć powodu, pytałem, dlaczego wychodzimy na spacer jedynie po zmroku i dlaczego z dnia na dzień musieliśmy opuścić nasz kraj i nauczyć się języka, który kompletnie nie przypominał naszego.
Kiedy miałem siedem lat, zdałem sobie sprawę, że niemal każdy przygląda się mojemu ojcu. Kiedy miałem siedem i pół roku, zrozumiałem dlaczego. Odkrywałem to stopniowo. Najpierw odniosłem wrażenie, że kiedy siada, przeszkadzają mu własne nogi, potem dostrzegłem, że zawsze gdy wchodzi do jadalni, musi się schylać, żeby przejść przez drzwi. Długo szukałem wytłumaczenia dla faktu, że to mama zawsze musi szyć mu spodnie i że kiedy potrzebuje nowych butów, musi udać się do osiemnastej dzielnicy.
Nadszedł wreszcie dzień, w którym zdałem sobie sprawę, że mój ojciec jest wyższy od każdej z osób napotkanych podczas naszych wieczornych spacerów. Byłem dumny, że nawet ci, których uważałem za bardzo wysokich, muszą zadzierać głowę, żeby spojrzeć mu w oczy, i chciałem pewnego dnia być tak wysoki jak on. Widziałem w jego wzroście tyle zalet, że nie mogłem zrozumieć jego nalegań na powrót do domu, gdy tylko zauważał, że ktoś za bardzo mu się przygląda.
W tamtych czasach często pytałem go, ile ma wzrostu, ale nigdy mi tego nie zdradził. W dniu, w którym powiedziałem mu, ze chciałbym być tak wysoki jak on, zasmucił się i kazał mi poszukać w słowniku terminu „akromegalia”. Nie do- strzegłem w tej definicji niczego niebezpiecznego, może dlatego, że nie rozumiałem wszystkich słów. Tak naprawdę wydało mi się zachwycające, że czterdziestoletni człowiek nadal rośnie i wyobraziłem go sobie wyższego od budynku, w którym mieszkaliśmy. W tej sytuacji wydawało mi się zupełnie normalne, że większość ludzi odprowadza go wzrokiem i że w końcu dwóch mężczyzn zatrzymało mnie pewnego dnia, gdy wracałem ze szkoły, żeby mnie o niego wypytać. „Tak, mój ojciec ciągle rośnie, dlatego trudno dokładnie określić, ile ma wzrostu. Nie, nie jest zbyt rozmowny i nie zostaje po pracy, by pogadać z kolegami. Przykro mi, ale nie umiem też powiedzieć, czym zajmował się wcześniej ani dlaczego musieliśmy wyjechać z kraju”.
Powinienem był przywiązywać większą wagę do tej dziwnej sytuacji. Gdy kil- ka tygodni później ojciec nie wrócił do domu o zwykłej porze, wystraszyłem się tych dwóch mężczyzn i ich pytań. Przerażony opowiedziałem o wszystkim matce i w pewnej chwili pośród jej wyrzutów stanął mi w pamięci obraz tak odległy, że wydawał się wręcz niemożliwy. Nasze dawne miasto oklejone plakatami z hasłem „Najwyższy człowiek świata”, a pod spodem ojciec, z tym swoim pełnym smutku spojrzeniem.
Przeł. Małgorzata Leśna
Kroniki Tajmnej Prawdi. Opowieści Katalońskie (Grudnia 2017 r.), Nowa Dekada
Dziwne ustrojstwo
Przypuszczam, że miał pan kiedyś uczucie, że był już na jakiejś ulicy, choć wiedział pan, że pierwszy raz tamtędy przechodzi albo że rozpoznaje u jakiejś osoby rysy tak znajome, że wydaje się panu niemożliwe, że nie widział jej już wcześniej. Pamiętam, że gdy byłem mały, powiedziałem któregoś razu mojej babci, że rozmowę, którą odbyli przed kilkoma minutami moi rodzice, ja już słyszałem. Ona zawsze mnie zapewniała całkiem poważnie, że to tylko mój umysł wywołuje u mnie to niepoko- jące odczucie już przeżytego doświadczenia. Przez całe dzieciństwo wzbraniałem się przyjąć tak logiczne wyjaśnienie i dopiero w okresie dorastania zrozumiałem, że moja babcia miała rację i że umysł to dziwne ustrojstwo.
Jeśli pan pozwoli, chciałbym opowiedzieć o jednym zdarzeniu, które ma pewien związek z tym, co właśnie powiedziałem. Nie dam głowy, czy wydarzyło się rok te- mu czy już dwa lata, ale jestem całkowicie przekonany, że było to jakoś na wiosnę, bo dzień już był dłuższy. Widziałem ją wcześniej. Przychodziła czasem do apteki. Wydawała się przyjemną dziewczyną i nigdy się nie niecierpliwiła, jeśli była spora kolejka. Powiedziałbym, że mieszka sama, ale to moje przypuszczenia. Tamtego wieczoru miałem właśnie zamykać, gdy ona weszła. Gdyby to był ktoś inny, być może poprosiłbym, by wrócił nazajutrz, jednak jej nie śmiałem o to prosić; nie wiem, czy pan rozumie. Powiedziała mi, że boli ją głowa i nie może zasnąć. Dodała, że jej zwykłe tabletki przestały działać i lekarz rodzinny dał jej zalecenia, których nie miała zamiaru przestrzegać. Wtedy ja doradziłem jej jakieś leki bez recepty, a ona niemal bez uprzedzenia zaczęła opowieść, którą można by uznać za niewiarygodną.
Od jakiegoś czasu było sobie to miejsce. Początkowo widziała tylko jego frag- mentaryczne obrazy, ale po upływie kilku miesięcy znała już nazwy ulic przy pla- cu. Chociaż nie była w stanie powiedzieć, czy to, co widzi, istnieje naprawdę, mogła mnie zapewnić, że, jeśli tak jest, to nie znajduje się w naszym mieście. Spędziła ileś sobót szukając ulicy, która by ją doprowadziła do placu z arkadami, gdzie jest ta kawiarnia; niestety, wszystko na próżno. Powiedziała mi, że ktoś, kto nie jest nią albo może to i ona, też nie była pewna, chodzi tam w południe i pije w środku kawę z wysokiej szklanki. Gdy wszystko się zaczęło, siadała sama. Czytała gazetę i od czasu do czasu zerkała na ulicę. Potem schodziła szerokim pasażem i wchodziła do budynku przyciągającego uwagę ogromnymi drewnianymi drzwiami. Od półtora miesiąca był tam jednak ktoś jeszcze. To mężczyzna około trzydziestopięcioletni, siadający zawsze kilka stolików dalej, który jednego z tych południ wstał ze szklan- ką w dłoni, by zapytać ją, czy może się dosiąść.
Rozmowy były przyjemne. To zawsze ona odchodziła pierwsza, bo punkt o pierw- szej musiała być w tym budynku z ogromnymi drewnianymi drzwiami. Kiedy około dwunastej szła szybko przez plac z arkadami bała się, że on jeszcze nie przyszedł. Serce jej przyspieszało, gdy tylko wchodziła do kawiarni i nie mogła się nie uśmiechnąć widząc, że siedzi. Pamiętam, że wciąż powtarzała, że jej słuchał. Rozumie pan? To jej się najbardziej w nim podobało. Nie, że był dobrze ubrany czy że miał ładne oczy, ale że jej słuchał.
Zgodzi się pan ze mną, że czasami życie jest proste: ktoś cię słucha i to wystar- czy. Musi pan zrozumieć, że przez ostatnie półtora miesiąca ona przestała się zastanawiać, skąd się biorą te wszystkie obrazy. Tak naprawdę sądzę, że zmuszała się do chodzenia ulicami istniejącymi tylko w jakimś miejscu jej myśli, by móc zobaczyć, jak ten mężczyzna czyni do niej gest dłonią, gdy tylko wchodzi do kawiarni. Ale wtedy spełniły się te obawy, które jej towarzyszyły, gdy przecinała plac. Już ponad tydzień jak go nie widuje, chociaż codziennie czeka aż do pierwszej.
Zapytała mnie, prostego aptekarza, co ma zrobić, bo nie ma telefonu i zna tylko jego imię. Dość nietypowe imię, które z początku było jej trudno wymówić. Nie wziąłem jej za wariatkę, mimo tego, co mógłby pan pomyśleć. Próbowałem ją uspo- koić tym samym argumentem, który w dzieciństwie powtarzała mi babcia: to tylko jej umysł. Tej nocy odeszła z paczką Sulviranu i chociaż wróciła jeszcze dw a lub trzy razy, wymieniliśmy tylko grzecznościowe uwagi. Potem powoli zapominałem o niej i o tej rozmowie, aż całkiem przestałem o nich myśleć. I może byłbym sobie nigdy nie przypomniał, gdybym dzisiaj, przyjechawszy do tego miasta, nie trafił nagle na plac z arkadami. Wszedłem do tej kawiarni, myśląc, że to, co podejrzewam jest zupełnie niemożliwe, aż usłyszałem jak tamten kelner, który teraz stoi za barem, woła pana po imieniu. Proszę zrozumieć, musiałem usiąść przy pańskim stoliku, bo chciałbym wiedzieć, czy pan to on, a ta dziewczyna, tutaj, też istnieje czy to tylko mój umysł, tylko mój umysł.
Przeł. Adriana Jastrzębska
Kroniki Tajmnej Prawdi. Opowieści Katalońskie (Grudnia 2017 r.), Nowa Dekada